Khám phá Lễ Vu Lan – Đại Lễ của những tấm lòng hiếu thảo

Lễ Vu Lan báo hiếu hay còn được gọi là Lễ Vu Lan là một trong những ngày lễ lớn của đạo Phật. Đây là một dịp lễ ý nghĩa giúp mọi người thể hiện tình yêu, sự tưởng nhớ cũng như là dịp để những người con thể bày tỏ lòng biết ơn của mình đối với đấng sinh thành của mình. Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, Lễ Vu Lan báo hiếu vẫn luôn là một trong những ngày lễ mang yếu tố văn hoá mạnh mẽ nhất trong đời sống tinh thần người Việt Nam.

Lễ Vu Lan báo hiếu là gì?

Lễ Vu Lan hay còn được gọi là Lễ báo hiếu, là một trong những ngày lễ chính của Phật giáo (Đại thừa Bắc tông) và phong tục Việt Nam, Trung Hoa.

Lễ này trùng với Tết Trung nguyên của người Hán và cũng trùng hợp với ngày Rằm tháng Bảy Xá tội vong nhân của phong tục Á Đông. Theo tín ngưỡng dân gian, Rằm tháng Bảy Xá tội vong nhân là ngày mở cửa ngục, ân xá cho vong nhân nên có lễ cúng cô hồn (vào buổi chiều) cho các vong linh không nơi nương tựa, không có thân nhân trên dương thế để thờ cúng, và là ngày mọi tù nhân ở địa ngục có cơ hội được xá tội, được thoát sanh về cảnh giới an lành.

Vào “tháng cô hồn” (tháng Bảy âm lịch), người Việt Nam, người Trung Quốc theo phong tục dân gian tin là tháng không may mắn và có những điều kiêng kỵ, cũng như là khuyến khích ăn chay và làm việc từ thiện. Ở Việt Nam, tháng Bảy âm lịch cũng bị nhiều coi là thời gian xui xẻo nhất trong năm và phải kiêng kỵ nhiều thứ. 

Quan niệm của Đạo Phật về ngày Lễ Vu Lan

Theo quan niệm của Đạo Phật thì ngày Rằm tháng Bảy âm lịch Diêm Vương cho các âm hồn lên dương trần hưởng lộc. Theo đó mọi gia đình làm cỗ cúng gia tiên những người đã khuất, thậm chí còn đốt cả vàng mã. Ngoài ra còn có lễ vật cúng cho cô hồn lang thang, vất vưởng, không người hương khói. Lễ vật này thường là món ăn thông thường như cơm, cháo, bỏng gạo, xôi, chè kho, bánh đa, hoa quả hay gạo muối… Ngày nay, các gia đình có người mới mất có thể làm cỗ chay, đồ chay trong ngày này. Hình thức cho âm hồn hưởng lộc có nhiều cách như đổ cơm, cháo vào các lá cây, vườn…, rắc gạo, muối ra sân, ngõ… để các vong hồn cô đơn hay già yếu dễ hưởng thụ. Những lễ vật khi cúng xong có thể chia tán cho trẻ nhỏ để lấy may, lấy phước.

Ngày Lễ Vu Lan tại các quốc gia trên thế giới

Trong một số nước Á Đông, ngày lễ này thường được tổ chức vào ngày 15 tháng 7 (Âm lịch), để tỏ hiếu với cha mẹ, ông bà và cũng để giúp đỡ những linh hồn đói khát. Ngoài ra, trong ngày lễ này, mọi gia đình thường tổ chức cúng dường, làm phước, phóng sinh, bố thí để hồi hướng công đức cho cha mẹ.

Lễ Vu Lan tại Trung Quốc

Trong văn hóa Trung Hoa, ngày Rằm tháng Bảy âm lịch thuộc Tiết Trung Nguyên và được gọi là Ngày ma (hồn người chết) và tháng Bảy nói chung được coi là Tháng ma, trong đó những con ma và linh hồn, bao gồm cả của tổ tiên đã qua đời, đến từ cõi âm. Trong những ngày lễ này, cùng với lễ Thanh minh (vào mùa xuân) và Trùng cửu (vào mùa thu), con cháu tỏ lòng tôn kính đối với tổ tiên đã qua đời của họ.

Vào ngày Rằm Tháng bảy, thiên đường, địa ngục và cõi người sống mở cửa và cả tín đồ Đạo giáo và Phật giáo sẽ thực hiện các nghi lễ để chuyển hóa và giải oan khổ của người quá cố. Điểm đặc biệt của tháng Bảy là tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên. Đây chính là thời điểm con cháu thể hiện sự hiếu thảo, lòng biết ơn đối với tổ tiên của mình. Các hoạt động trong tháng này sẽ bao gồm việc chuẩn bị thực phẩm cúng dường nghi lễ, đốt hương, đốt giấy vàng mã,… Bữa ăn được chuẩn bị chu đáo (thường là ăn chay) sẽ được phục vụ với các ghế trống cho mỗi người quá cố trong gia đình và đối xử với những người đã đã khuất như thể họ vẫn đang còn sống.

Lễ Vu Lan tại Việt Nam

Tại Việt Nam, việc cúng Rằm tháng Bảy bao giờ cũng phải cúng ở chùa (thờ Phật) trước, rồi mới đến cúng tại gia. Lễ này thường được làm vào ban ngày, tránh làm vào ban đêm, khi Mặt Trời đã lặn. Ngoài ra, theo truyền thống tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên trong dân gian, ngày này là ngày “Xá tội vong nhân” nên vào ngày này, mọi gia đình đều cúng hai mâm: cúng tổ tiên tại bàn thờ tổ tiên và cúng chúng sinh (cúng thí thực hay cúng cô hồn – những vong linh bơ vơ không có nơi nương tựa) ở sân trước nhà hoặc trên vỉa hè (nếu đường rộng), thời gian cúng là vào buổi chiều.

Thả đèn hoa đăng là một nét đẹp trong ngày Lễ Vu Lan

Tại các chùa và hội đoàn Việt Nam, vào ngày lễ Vu Lan thường có nghi thức “Bông hồng cài áo”, là cài bông hồng cho những ai còn mẹ và bông trắng cho những ai mất mẹ, nhắc nhở về lòng hiếu thảo và tình người. Nghi thức này do Thiền sư Thích Nhất Hạnh khởi xướng trong cuốn sách viết năm 1962. Một số địa phương có tục lệ riêng như ở Quy Nhơn thì dân chúng xếp thuyền giấy rồi thả ra biển để tưởng nhớ những ai ra khơi rồi mất tích như hồi thập niên 1980-1990 với nạn thuyền nhân vượt biên.

Vào “tháng cô hồn”, nhiều người Việt Nam tin là tháng không may mắn và có những điều kiêng kỵ như không mua sắm, không đi chơi đêm, không nhổ lông chân, không phơi quần áo, không bơi lội… và tùy vùng còn có thêm những kiêng kỵ khác như không khai trương, mở cửa hàng, lập gia đình, xây nhà,… Nhiều người còn kiêng cữ và ăn chay trong tháng Bảy nên các hàng quán bán thức ăn mặn và rượu bia buôn bán ế ẩm và thường đóng cửa sớm. Tuy vậy theo hòa thượng Thích Bảo Nghiêm – Phó chủ tịch Hội đồng trị sự Trung ương Phật giáo Việt Nam – quan niệm của người Việt là không có tháng cô hồn, mà chỉ có tháng xá tội vong nhân. Do đó, thay vì cúng bái, tôn thờ những điều mê tín, con người nên hướng tới những điều thiện, như xá tội vong nhân và báo hiếu với cha mẹ, ông bà.

Lễ Vu Lan tại Nhật Bản

Tại Nhật Bản ngày lễ này được tổ chức vào ngày 15 tháng 8 dương lịch (có địa phương vào ngày 15 tháng 7), gọi là Obon hay là Bon. Lễ Vu Lan tại Nhật Bản thường kéo dài 3 ngày. Vào những ngày này, người Nhật thường hỏa thiêu lễ vật và vào đêm cuối họ sẽ thả những chiếc đèn nổi trên sông để hướng dẫn linh hồn người quá cố. Theo truyền thống, trong lễ Vu Lan, người dân Nhật Bản có thể kết hợp với một lễ hội múa dân gian, mỗi địa phương có sự tổ chức khác nhau. Để tỏ những ước nguyện của mình, người ta viết ước nguyện rồi treo vào cây trúc với mong ước điều ước đó sẽ trở thành hiện thực.

Lễ Vu Lan tại các quốc gia khác

Lễ Tết Trung Nguyên và truyền thống lễ cúng ông bà cũng tương đương với lễ Miryang baekjung nori ở Hàn Quốc, Pchum Ben/ Sen Đôn-ta ở Campuchia và người Khmer, Boun khao padap din ở Lào, mataka dānēs hoặc matakadānaya ở Sri Lanka, Sart Thai ở Thái Lan.

Trong thời đại ngày nay, tinh thần đạo hiếu cần được đề cao, biểu dương mạnh mẽ hơn để truyền thống đó luôn được bồi đắp, ngày càng trở thành sức mạnh văn hóa của dân tộc hôm nay và mãi mãi về sau.